ADHD

Za pierwszy współczesny opis zespołu nadpobudliwości psychoruchowej uważa się powszechnie pracę Georgia Stilla, który w 1902r. opisywał dzieci z typowymi objawami, które określił jako mające „nienormalny defekt kontroli moralnej”. Większość klasyfikacji ICD-10, DSM-III i DSM-IV określa ten zespól mianem zaburzenia hiperkinetycznego, a za nimi w całej literaturze angielskojęzycznej używa się terminu Attention Deficyt Hyperactivity Disorder – ADHD, natomiast w literaturze polskiej określa się go jako nadpobudliwość psychoruchowa z deficytem uwagi.

Większość ludzi, gdy już pozna i zrozumie ADHD widzi je niemalże wszędzie. Ludzie, którzy w twoich oczach byli nieobliczalni, nadpobudliwi, niezorganizowani, ludzie, którzy nie mogą usiedzieć w miejscu ani chwili mogą być tak naprawdę ofiarami ADHD. Często wielu ludzi dostrzega te zachowania również u siebie czy w zachowaniu swoich najbliższych.

By można było mówić o ADHD musi być ono bardzo dokładnie zdefiniowane, ponieważ jego objawy występują w dobie naszych czasów bardzo często. Najlepiej możemy zrozumieć ADHD obserwując jego wpływ na zachowanie danej osoby.

Niektórzy badacze spierają się również, co do tego, od kiedy istnieje problem ADHD, można jednak przypuszczać, że mamy z tym zagadnieniem do czynienia od czasu, gdy istniały dzieci. Brytyjski pediatra Georgie Frederic Stall, który w wygłaszanym przez siebie wykładzie mówił o napotkanych w swojej praktyce lekarskiej dzieciach trudno poddających się kontroli, nieposłusznych, niesfornych i samowolnych. Twierdził on jednocześnie, że owo zachowanie dzieci zostało odziedziczone lub spowodowane urazami przy urodzeniu.

Dopiero w latach siedemdziesiątych Wirginia Douglas z Kanady, która obserwując objawy towarzyszące nadruchliwości wydzieliła cztery główne cech mające znaczenie dla klinicznego obrazu choroby: (a) trudność w podtrzymaniu uwagi i wysiłku, (b) impulsywność, (c) problem z kontrolą poziomu pobudzenia, (d) potrzeba bezpośredniego wzmocnienia. W dużym stopniu to dzięki tej pracy w 1980 roku chorobę nazwano „ zespołem nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi.

Obecnie nie wiemy, co ją dokładnie wywołuje, ale za główną przyczynę uznaje się dziedziczenie, jednak bierze się pod uwagę również inne czynniki takie jak na przykład urazy w czasie ciąży jak i przy urodzeniu. Uważa się również, że czynniki środowiskowe wprawdzie nie wywołują ADHD jednak mogą zdecydowanie pogorszyć stan chorego. Sytuacja rodzinna nie jest zwykle przyczyną zespołu nadpobudliwości, jednak niezorganizowany i chaotyczny dom może nasilać występujące u dziecka problemy. Dobrą sytuację rodzinną, kompetentnych rodziców i spójną rodzinę, podobnie jak sposób funkcjonowania dziecka w szkole czy jakość jego kontaktów rówieśniczych można uważać za czynniki protekcyjne, poprawiające rokowanie.

Nader istotna wydaje się tu być odpowiedz na pytanie, o którym zachowaniu możemy mówić w kategoriach normy a które zachowanie jest już zaburzeniem? Rozpoznać ADHD można najlepiej kierując się stopniem natężenia objawów i długością ich trwania, jak i tym, w jaki stopniu utrudniają one normalne funkcjonowanie. Zwrócenie uwagi na samą obecność objawów przypadku ADHD jest niewystarczające.

Zachowanie charakterystyczne dla ADHD nie było traktowane w minionych czasach w kategoriach zaburzenia, lecz po prostu złego zachowania dzieci, czy też nawet opętania przez szatana. Nie pomagano im w żaden sposób, a sposobem na pokonanie tych zachowań było często karanie takich dzieci, zazwyczaj poprzez bicie czy też stosowanie innych kar fizycznych. Wynikało to jednak z niewiedzy i braku możliwości poradzenia sobie z tym problemem. Dopiero w dwudziestym wieku zaczęto takie zachowanie uważać za stan chorobowy.

ADHD to nie choroba, która zawsze występuje w ten sam ściśle określony sposób. Może mieć ona różne formy i różne natężenie. Może być również maskowana przez inne choroby np. depresję, alkoholizm czy hazard, co bardzo często przyczynia się do niezdiagnozowania u takiej osoby ADHD. Często uważa się daną cechę ADHD za cechę charakteru tej osoby czy jej styl bycia i często zmieniają się wraz z nią. ADHD to zazwyczaj zaburzenie charakteryzujące się nadruchliwością i nadmiarem energii, ale nie tylko, może ono również nie mieć oznak nadmiernej ruchliwości czy nawet może występować jej niedobór. Osoba taka będzie zawsze nieobecna, rozmarzona czy bujająca w chmurach.

Początkowo ten zespół opisywano jako nadruchliwość u dzieci jednak obecnie wiemy już, że nie można rozpatrywać go tylko w tej kategorii jak i że dotyczy również dorosłych a nie tylko dzieci.

Charakterystyczne objawy to łatwe rozproszenie uwagi, impulsywność i czasem nadaktywność i nadmiar energii. Takie osoby są w ciągłym biegu. Określa się ich często mianem perfekcjonalistów nastawionych na rywalizację, poszukiwaczy wrażeń, ludzi obdarzonych mnóstwem energii, aktywnych i będących wiecznie w ruchu. Przychodzi im do głowy mnóstwo pomysłów jednocześnie. Zawsze się szarpią. Często odkładają sprawy i mają problemy z doprowadzeniem ich do końca. Miewają zmienne nastroje, w mgnieniu oka mogą przejść od radości do przygnębienia, bez żadnej widocznej przyczyny. Łatwo ich rozdrażnić a nawet rozwścieczyć, szczególnie, gdy się im przeszkadza. Maja spore luki w pamięci. Dużo marzą i fantazjują. Uwielbiają sytuacje pełne wrażeń. Kochają ruch, akcję i nowość[1].

Jednym z objawów ADHD jest impulsywność, co związane jest z problemem wyhamowania, a to z kolei pomaga wyjaśnić, dlaczego chorzy z ADHD szybciej wpadają w gniew. Brakuje im przerwy między impulsem i reakcją, która daje chwilę na zastanowienie i powstrzymanie od czegoś. Nie potrafią oni poprostu tak jak inni ludzie hamować swoich popędów. Popędów w takim przypadku nie można poprzez terapię wyleczyć całkowicie, a jedynie załagodzić ich objawy.

Ważną częścią ADHD, ale niebędącym samym elementem zaburzenia są wtórne problemy psychologiczne rozwijające się na bazie pierwotnego problemu neurologicznego. Osoby z ADHD maja zazwyczaj problem z samooceną jak i odbiorem samego siebie, co rozwija się pod wpływem stale towarzyszących im porażek, pomyłek, niewłaściwych etykietek jak i różnego rodzaju emocjonalnych nieszczęść. Przez większość swojego dzieciństwa wmawia im się, że czegoś im brakuje. Stale określa się je jako głupie, tępe, leniwe, nieznośne czy uparte. Wmawia im się, że to one są winne za problemy rodzinne i że to one są przyczyną kłótni między rodzicami. Obwinia ich się nie tylko za zamieszania rodzinne, ale również i szkolne. Stawia się ich za przyczynę problemów w klasie i nierzadko stają się kozłami ofiarnymi. Z czasem takie dziecko staje się tym, co stale słyszy i zna najlepiej: złą i nieznośną osobą. Przyczynia się to do tego, że poczucie wartości dziecka obniża się coraz bardziej. Dziecko z ADHD po prostu siebie nie lubi.

Do konsekwencji ADHD należą nie tylko problemy w szkole, ale również trudności w kontaktach międzyludzkich. Ten aspekt jest bardzo często lekceważony i pomijany, mimo że w dużym stopniu utrudnia życie towarzyskie, tak samo jak utrudnia pracę i naukę. Przyjaciołom i kolegom trzeba poświęcać uwagę. Należy być na bieżąco wobec tego, co się dzieje w swojej grupie. Niezmiernie ważne jest wyłapanie subtelnych sygnałów ze strony otoczenia. Sygnałem takim może być: przymrużenie oczu, podniesienie brwi, przechylenie głowy czy zmiana w tonie głosu. Osoba z ADHD często nie potrafi wyłapać tych sygnałów, a to z kolei może się przyczynić do poczucia wyobcowania na skutek popełniania stale gaf towarzyskich. Osoba taka jest często odrzucana przez grupę jak i przez nich niezrozumiana, a przecież każdy z nas wie jak ważne w tym okresie są prawidłowe kontakty z rówieśnikami dla ukształtowania się w późniejszym okresie poprawnych relacji międzyludzkich.

Nie można jednoznacznie powiedzieć, które zachowanie jest normalne a, które jest już charakterystyczne dla ADHD. Opierając się na porównaniu danego dziecka z grupą rówieśniczą należy dokonać samemu rozeznania. Możemy powiedzieć że mamy do czynienia z ADHD gdy mimo braku widocznych przyczyn danego zachowania dziecka jak np. rozpad rodziny czy inne zburzenia chorobowe dziecko wyraźnie odstaje od reszty i wydaje się bardziej roztargnione, impulsywne i niespokojne. Należy jednak pamiętać, że diagnozę taką może postawić tylko specjalista zajmujący się ADHD taki, który zdobył doświadczenie i ma do czynienia z przypadkami ADHD.

W przypadku ADHD diagnoza powinna opierać się przede wszystkim na analizie przeszłości. Dodatkową pomocą przy stawianiu diagnozy mogą być również testy psychologiczne

Niektóre wyniki w teście WISC – standardowego testu do badania dzieci, mogą sugerować występowanie ADHD. Szczególnie wyniki dotyczące funkcjonowania pamięci, rozwiązywania zadań z arytmetyki i kombinatoryki są niskie w przypadku ADHD. Często występuje również spora rozbieżność między wynikiem z części werbalnej, a wynikiem z części niewerbalnej[2].

Wprawdzie istnieją również inne testy mierzące poziom uwagi czy impulsywność dziecka, należy jednak pamiętać że nie ma konkretnego testu za pomocą którego moglibyśmy stwierdzić u danej osoby występowanie ADHD.

Zabrane informacje przede wszystkim od nauczyciela , ale również od rodziców jak i samego dziecka na temat jego przeszłości są najbardziej rzetelnym narzędziem diagnostycznym.

Nierozpoznanie ADHD czy też zbyt częste stawianie diagnozy tej choroby to dwa najczęściej spotykane błędy w procesie diagnostycznym.

Brak wiedzy na temat ADHD jest jednym z głównych powodów nie rozpoznania go. Nawet specjalistom, znającym się na ADHD zdarza się przeoczenie ważnych wskazówek mogących świadczyć o tym zaburzeniu, a co dopiero lekarzom medycyny, psychologom czy nauczycielom, którzy często nie wiedzą o istnieniu ADHD. Nie dostrzeżenie ważnych wskazówek bierze się często z zbyt mocnego zawierzenia testom psychologicznym. Niewątpliwie są one bardzo ważne i przydatne, ale nie rozstrzygają wszystkiego. Nowa sytuacja, rozmowa w cztery oczy pozwalająca na skupienie się dziecka, inność jak i motywacja „by dobrze wypaść” towarzysząca badaniu może sprawić, że dziecko na czas badania zapomni o ADHD, a wtedy wcale nie będzie ono wyglądać na chore i uda mu się tym samym na czas badania przezwyciężyć ADHD. Dlatego też uwagi nauczycieli i rodziców jak i długotrwała obserwacja dziecka mają większą wartość niż dane zebrane w badaniach psychologicznych.

Zbytnia skłonność do rozpoznania ADHD poprzez dostrzeganie go wszędzie to drugi najczęściej popełniany błąd w procesie diagnostycznym. Podczas diagnozy należy brać pod uwagę inne stany chorobowe objawiające się podobnie do ADHD. Niektóre z nich np. nadczynność tarczycy, można wykluczyć dopiero po przeprowadzeniu badań lekarskich. Należy również pamiętać, że diagnoza ADHD zależy od natężenia i długości trwania objawów a nie tylko od ich obecności. Wiele dzieci w określonym wieku rozprasza się, jest niespokojna i rozprasza się, ale nie musi to być jednoznaczne z chorowaniem przez nie na ADHD. Bo czy można od razu powiedzieć o kimś kto wypija raz na jakiś czas lampkę wina, że jest alkoholikiem?

Należy zatem zachowywać ostrożność, by nie stawiać diagnozy z taką łatwością, że straci ona znaczenie lub stanie się chwilową modą.

Jedni uważają go za podtyp ADHD, inni twierdzą, że nawet nim nie jest, ale warto o nim wspomnieć, ponieważ ma bezpośredni związek z ADHD.

Pseudo ADHD jest zazwyczaj odpowiedzią dziecka na specyficzny problem, który przeważnie nie ma podłoża neurologicznego. Takim problemem może być zmiana w sytuacji rodzinnej dziecka, czyli na przykład rozwód rodziców czy kłopoty z rodzeństwem. Dziecko w odpowiedzi na taką sytuację może reagować właśnie nieuważnym, impulsywnym i nadpobudliwym zachowaniem. Prawdziwe ADHD jest stanem chorobowym wymagającym oceny specjalisty. Różnica między ADHD i pseudo ADHD jak i różnica między osobami, które rozpoznają u siebie pewne objawy, a tymi, którzy je naprawdę mają wiąże się z czasem trwania i natężeniem charakterystycznych objawów. O ADHD mówimy, gdy długość trwania symptomów to przynajmniej 6 miesięcy i występuje wysoki stopień intensywności objawów. Co istotne, objawy te przeszkadzają jej w codziennym życiu w o wiele większym stopniu niż przeciętnej osobie. Aby diagnoza była wartościowa i rzetelna musimy być zdolni do oddzielenia prawdziwego ADHD od pseudo-ADHD. Nie o każdej osobie, która szybko się nudzi, rozprasza lub lub odczuwa pośpiech możemy powiedzieć, że jest chora na ADHD. Jeżeli każdą osobę z którymś z tych symptomów będziemy diagnozować jako osobę z ADHD będzie to tylko łatwy sposób na wszystko i nie będzie niczym innym jak tylko przemijającą modą.

Rola pedagoga w diagnozie ADHD jest bardzo istotna. Nauczyciel danej klasy wchodzi w kontakt z danym dzieckiem, które bardzo często prowadzą do powstania bliskiej interakcji między pedagogiem a uczniem. Codzienne kontakty nauczyciela z dzieckiem pozwalają mu na obserwację z bliska postępów w nauce dziecka, sposób nawiązywania kontaktów z rówieśnikami, cechy temperamentu i jego ogólny stan zdrowia. Obserwacje zebrane przez pedagoga w ciągu dłuższego czasu pozwalają bliżej i pełniej poznać sylwetkę dziecka, co stanowi bogate źródło informacji dla zespołu oceniającego[3]. Pedagog ma również możliwość trafnego porównywania zmian zachodzących w uczniu na tle innych dzieci jak i jego pozycję w grupie rówieśniczej. Zebranie tego typu informacji przez rodziców czy też innych członków zespołu oceniającego jest często ograniczone jeżeli czasem nawet niemożliwe. Rodzic często nie może poświęcić wystarczająco dużo czasu na obserwację dziecka gdyż często jest zajęty pracą zawodową, obowiązkami domowymi, małżonkiem, czy też innym rodzeństwem. Krótki czas, który może spędzić z dzieckiem po jego powrocie ze szkoły nie daje nam bardzo często tak wnikliwych i pewnych informacji jak te dostarczone przez nauczyciela.

W przypadku zespołu ADHD pedagog może zidentyfikować u dziecka przykładowo: trudności w skupianiu uwagi lub brak zainteresowania nauką szkolną, kłopoty z podporządkowaniem się poleceniom, zasadom obowiązującym w klasie oraz jego nadpobudliwość, agresywność czy też wycofanie i izolację[4]. W przypadku podejrzenia ADHD u dziecka nauczyciel powinien powiadomić o tym rodziców i porozumieć się z specjalistą zajmującym tym zaburzeniem.

Najlepsze efekty w przypadku ADHD daje działanie wielokierunkowe, na które powinno się składać:

A. Diagnoza. Postawienie diagnozy jest najważniejszym etapem w leczeniu tej choroby. Prawidłowa terapia w tym przypadku zaczyna się od rozpoznania zaburzenie.

B. Edukacja. Im większa wiedza na temat ADHD tym lepsza również możliwość dostosowania terapii, która ma przynieść osobie chorej pomoc i ulgę. Obszerna wiedza na temat ADHD pozwala zrozumieć wpływ tej choroby na życie danej osoby. Daje również wskazówki co do działań, jakie należy podjąć.

C. Strukturalizacja. Pomocą dla osoby z ADHD jest nadanie struktury jej życiu jak i kontroli i dyscypliny. Potrzebne są tutaj sposoby ograniczające chaos w życiu osoby i dające poczucie kontroli. Do tych narzędzi możemy zaliczyć ustalanie celów, codzienne planowanie, spis rzeczy do zrobienia czy segregowanie danych.

D. Psychoterapia. Osoba z ADHD potrzebuje kogoś, kto daje jej wskazówki, przypomina i pomaga kontynuować rozpoczęte zadania jak i podtrzymuje ją na duchu. Polega ona głównie na przypominaniu jej o celach i zadaniach, w taki sposób by ją zachęcić i jednocześnie pilnować, by nie zeszła z obranej drogi.

E. Leczenie farmakologiczne. Istnieje kilka leków, które pomagają złagodzić wiele objawów ADHD. Podobnie jak okulary pomagają skupić się krótkowidzowi, osobie chorej na ADHD widzieć świat wyraźniej pomagają leki. Pozwalają one osobie skupić się, zmniejszają poczucie wewnętrznego chaosu i niepokoju. Leczenie takie ma na celu przywrócenie równowagi w stężeniu neuroprzekaźników, której brak w ośrodkach mózgu odpowiadających za regulację uwagi, kontrolę popędu i nastroju. Stosowanie środków farmakologicznych u około 85 % chorych daje poprawę, jednak u pozostałych 15 % z niewiadomych przyczyn nie działa. Niektóre osoby odczuwają również niemożliwe do zniesienia skutki uboczne.

Osoba z ADHD może odnieść pożytek z każdej metody, która może przynieść mu ulgę czy to z terapii behawioralnej, psychoterapii, odpowiedniej edukacji jak i właściwie zastosowanego leczenia farmakologicznego.

-Najistotniejsze jest upewnienie się, że mamy do czynienia z ADHD. Wprawdzie jako nauczyciel nie możesz stawiać diagnozy, ale zadawanie pytań na ten temat jest jak najbardziej wskazane. Informacje dotyczące aktualnego stanu zdrowia jak i ostatnio przeprowadzonego badania wzroku i słuchu są również bardzo istotne. Ważne jest również by wykluczyć inne choroby, które mogłyby być przyczyną problemów dziecka.

-Ważne jest również zdanie sobie sprawy, że objawy ADHD trwają latami i nie można żadnymi terapeutycznymi metodami doprowadzić do ich zniknięcia, można jedynie sprawić by dziecko dobrze funkcjonowało mimo jego obecności.

- To, że dziecko dobrze poradziło sobie z objawami ADHD jednego dnia nie oznacza od razu, że nie wystąpią one innego dnia. Dzień po dniu należy stosować te same metody i to przez wiele lat. Z danej strategii można zrezygnować dopiero wtedy, gdy dziecko jest samo w stanie sobie poradzić z danym objawem ADHD.

-Jako nauczyciel powinieneś być świadom swoich ograniczeń, nie musisz być ekspertem w dziedzinie ADHD, dlatego proszenie o pomoc specjalisty w tej dziedzinie jest jak najbardziej wskazane.

-Przejmij dowodzenie nad uczniem. Dziecko takie nie potrafi samo sobie narzucić struktury wewnętrznej. Ustrukturalizowane życie, narzucone przez zewnętrzne otoczenie jest, dlatego bardzo istotne dla dziecka z ADHD. Można to osiągnąć poprzez robienie przez nauczyciela listy, tabelki czy spisu rzeczy, które uczeń ma przynieść czy wykonać. Pomogą one dziecku odnaleźć się.

-Dzieci takie potrzebują wprowadzenia do tego, co będzie się z nimi robić. Potrzebują powtarzania, np. powtarzania wskazówek i zapisania ich. Dzieci z ADHD muszą słyszeć informacje więcej niż raz. Potrzebują również czegoś, co stale będzie im przypominać o tym czym mają się zajmować, przydatne tu mogą być na przykład plakaty czy plansze zawieszone na tablicach czy małe ulotki z zadaniami na ławce.

-Przygotowany przez ciebie plan zajęć powinien być jak najbardziej przewidywalny np. na początku lekcji czytamy dany materiał, później rozmawiamy o nim, następnie wykonujemy ćwiczenia a na koniec nauczyciel zadaje pracę domową. Umieszczenie owego planu w widocznym dla dzieci miejscu: na tablicy czy ławce dziecka jest jak najbardziej pożądane. Często się do niego odwołuj. Ważne jest ustalenie zwykłego porządku dnia, który dziecko z czasem zacznie wypełniać nawykowo. Nie wprowadzaj niezapowiedzianych zmian gdyż dziecko przez nie traci orientację i sprawiają im trudności. Wprowadzenie zmiany poprzedź przygotowaniem dzieci wcześniej. Oznajmij im, co masz zamiar wprowadzić i przypominaj o tym coraz częściej w miarę zbliżania się dnia wprowadzania zmiany na przykład dziecko nadpobudliwe może nie poradzić sobie z nową sytuacją, taką jak chociażby wyjście do kina. Można takiemu dziecku w owej sytuacji pomóc poprzez tłumaczenie jak będzie wyglądała nowa sytuacja i na czym będzie ona polegała.

-Dziecko z ADHD musi się ruszać więcej niż pozostałe dzieci. Próby zlikwidowania tego nie mają żadnego sensu, można sobie z nimi natomiast poradzić ustalając z dzieckiem, że nie może ono wychodzić z ławki, kiedy mu się to tylko spodoba jak i nie może on zaczepiać innych dzieci. Jednak można mu pozwolić na ruch i poprosić go by przyniósł kredę, poszedł zmoczyć gąbkę, przyniósł mapy czy rozdał dzieciom materiały do pracy. Zmniejszymy przez to nadruchliwość dziecka, ale także pozwolimy mu poczuć się ważnym, potrzebnym jak i akceptowanym.

-Uczeń z ADHD powinien zawsze siedzieć w pierwszej ławce, jak najbliżej nauczyciela. Pozwala to na zapobieżenie bujania w obłokach przez dziecko i pozwala nauczycielowi jednocześnie na stałe monitorowanie zachowania dziecka. Może siedzieć sam albo zostać posadzonym z najspokojniejszym dzieckiem w klasie. Można wykorzystać również metodę zwaną „nadpobudliwą kanapką” polegającą na posadzeniu dziecka z ADHD w trzyosobowej ławce między dwoma najbardziej spokojnymi i flegmatycznymi prymusami.

-Unikaj zadań powtarzających się. Gdy ogólny porządek dnia musi być prosty i przewidywalny, to przebieg procesu nauczania powinien być jak najbardziej urozmaicony i stymulujący. Jeśli zadania nie będą angażować dziecka, możemy spodziewać się szybkiego rozproszenia uwagi.

-Ustal zasady dotyczące tego, co uczeń powinien, a czego nie może robić. Warto je spisać, dziecko poczuje się wtedy pewniej, gdy będzie wiedziało, czego się od niego oczekuje. Owe zasady powinny brzmieć: siedź na swoim miejscu, zajmij się swoim zadaniem, patrz na mnie lub wykonywane zadanie, mówi tylko jedna osoba, pracuj.

-Obserwuj postępy dziecka i dostarczaj mu informacji zwrotnych na ich temat. Pomaga to dziecku w zrozumieniu tego, czego się od nich oczekuje i informowanie go czy idzie właściwą ścieżką. Może być to dla niego pewną motywacją do działania.

-Nawiązuj jak najczęściej kontakt wzrokowy z uczniem z ADHD pozwala on na utrzymanie u dziecka koncentracji na zadaniu, gdy zaczyna rozmyślać o czymś innym.

-Ważne by zapewnić dziecku miejsce siedzenia w klasie z dala od okien i drzwi, czyli z dala od bodźców odwracających uwagę, w miejscu gdzie nauczyciel łatwo może sprawdzić czy dziecko nie buja w obłokach i czy prawidłowo wykonuje dane polecenia.

-Duża część dzieci z ADHD uczy się lepiej wzrokowo, dlatego warto zapisać to, co chcesz powiedzieć i zaznaczyć na przykład przez podkreślenie kolorową kredą elementów, które są najważniejsze i powiedzieć, w jakiej kolejności należy się nim zająć. Natomiast, aby zwiększyć efektywność słuchania można prosić dzieci by robiły krótkie notatki z tego, czego się nauczyły. Mogą zapisywać to, co im się mówi, jaki i również własne przemyślenia.

-Dzieci z ADHD dobrze reagują na nagrody i zachęty. Dlatego dobrym pomysłem jest wprowadzenie systemu nagród czy punktów za zachowanie, gdy dziecko osiąga zamierzony cel. Małe i częste nagrody są bardziej skuteczne niż nagrody długoterminowe czy spóźnione. Uwaga dzieci z ADHD jest często rozpraszana należy zatem pamiętać by owa nagroda nie była zbyt absorbująca dla dziecka gdyż wtedy prawidłowe wykonanie zadanie może zejść na drugi plan. Nagroda może być na przykład mianowanie na pomocnika nauczyciela, otrzymanie kolorowego pisaka, pisemna pochwała w dzienniczku, otrzymanie kolorowej nalepki czy też możliwość wyboru kolegi, z którym uczeń może wykonać dane zadanie.

-Czasami bardziej skuteczną nagrodą dla dziecka jest czynność przez niego preferowana niż konkretne nagrody np. słodycze. Ze względu na różnicę w preferencjach każdego dziecka należy nagrody uzgadniać z uczniami i często je zmieniać by nie stały się one z czasem nudne dla dziecka.

-Współdziałanie nauczyciela z uczniami musi cechować krótki czas, pogodny nastrój i spokój. Upomnienia i nagany, jeżeli są konieczne muszą być przekazywane w sposób spokojny.

-Dobieraj dzieci w grupy mniejsze lub większe, ale dobrze funkcjonujące. Możesz zmieniać ich układ tak długo póki nie znajdziesz dzieci dobrze współdziałających ze sobą.

-Współpraca między dziećmi jest bardzo ważna. Dzięki niej dzieci czują się związane z sobą i zaangażowane w to, co robią. Dzięki temu odczuwają one motywację do działania i rzadko się wyłączają.

- Dzieci z ADHD są słabymi obserwatorami siebie. Warto ich tego nauczyć i można osiągnąć to poprzez stosowanie informacji zwrotnych. Dzieci takie często nie mają pojęcia, dlaczego w określony sposób się zachowały. Można tu zadawać pytania zachęcające je do samoobserwacji, np. „ Czy wiesz, co właśnie zrobiłeś?”, albo „Jak mógłbyś zachować się inaczej?”

-Uczniowie tacy często myślą o swoich działaniach w kategorii porażki, dlatego bardzo ważne jest zwracanie uwagi na każdy sukces dziecka i podkreślanie go tak często ilekroć dziecko na to zasłuży. Dzieci takie nigdy nie mają dość pochwał, chłoną je jak gąbka wodę i dużo dzięki nim zyskują.

-Dzieci z ADHD nie radzą sobie z dużymi zadaniami. Czują się one przygniecione przez nie i przytłoczone. Często myślą, że są za trudne dla nich i że nie zdołają ich rozwiązać. Dlatego też rozbijanie dużych zadań na małe jest jedną z najważniejszych technik nauczania dzieci z ADHD. Jedno duże zadanie rozbite na parę mniejszych sprawia, że dziecku wydaje się, że może je ono wykonać. Dziecko nie myśli, że to zadanie jest ponad jego siły i daje mu wiarę w możliwość poradzenia sobie z danym zadaniem. Dlatego na przykład jeśli innym dzieciom możemy powiedzieć aby zrobiły ćwiczenie A, C, D i E ze strony 35 a następnie ćwiczenie 2 i 4 ze strony 54 to dziecku z ADHD należy to przekazać tak: „Zrób proszę ćwiczenie A ze strony 35”, a gdy już go wykona należy mu powiedzieć, które ćwiczenie ma zrobić jako następne.

-Z czasem można również zachęcać dziecko do wykonywania zadań bardziej złożonych i o zwiększającym się stopniu trudności. Jednak długość i złożoność zadań powinna się zwiększać tylko wtedy, gdy uczeń z powodzeniem wykonuje już zadania krótsze. Takie postępowanie nie tylko sprzyja rozwojowi umiejętności dziecka, ale jest to również cenny sposób wzmacniania jego wiary i budzenia szacunku wobec siebie.

-Należy również systematycznie zachęcać uczniów do powtórzenia zadania nauczycielowi i to najlepiej własnymi słowami nauczyciel ma wtedy pewność, że uczniowie go słuchają i rozumieją polecenia.

-Dzieci z problemami uwagi częściej niż inne zapominają, dlatego często dane polecenie trzeba powtarzać im parę razy. Należy być w tym cierpliwym i unikać oznak rozdrażnienia. Nie powinno mieć miejsce na przykład takie stwierdzenie nauczyciela: „Ile razy mam Wam to powtarzać? Już trzeci raz mówię to samo!”

-Zanim wyda się polecenie dziecku należy się upewnić, że nas słucha. Warto dlatego z dzieckiem ustalić sygnał przywołujący ucznia do pracy, może to być na przykład delikatne zadzwonienie dzwonkiem. Należy jednak pamiętać, że nie może to być powodem do śmiechu dla reszty klasy.

-Im prostsze słownictwo tym bardziej prawdopodobne, że zostanie zrozumiane. Dlatego upraszczaj jak to tylko możliwe instrukcje, polecenia, plany. Posługiwanie się jednocześnie barwnym i żywym językiem utrzymuje uwagę dziecka na tym, co nauczyciel mówi.

-Żartobliwy ton, humor i fantazja w prowadzeniu zajęć są jak najbardziej wskazane. Otaczający dziecko świat staje się dla niego szybko nudny a zabawa wyciąga dziecko z monotonii. Dzieci reagują na to entuzjastycznie jak i pozwala im to również skupić uwagę.

-Wszystkie dzieci lepiej się zachowują, gdy są zaspokajane ich potrzeby aktywności fizycznej. Odpowiednie ćwiczenia fizyczne i różne zabawy ruchowe, stosowane jako przerwa w pracy poznawczej, wzmacniają koncentrację uwagi uczniów na tematyce zajęć. Dlatego warto wprowadzać krótkie przerwy na aktywność fizyczną. Można na przykład w połowie zajęć polecić dzieciom by wszystkie wstały i wykonały 6 przysiadów, 10 pajaców i 8 skłonów. Przerwa taka pozwoli dziecku bardziej przyłożyć się do pracy i okazać skupienie uwagi.

-dziecko nie ma możliwości wyboru. Należy powiedzieć „Robert proszę Cię zamknij drzwi”, a nie „Robert czy mógłbyś zamknąć drzwi”

-używaj szczegółowych stwierdzeń. Zamiast powiedzieć „Wszyscy macie być grzeczni” należy powiedzieć dokładnie jak to zachowanie powinno wyglądać: „Każdy z was ma usiąść na swoim miejscu, z rękoma na ławce i proszę byście patrzyli na mnie”.

-twój sposób mówienia nie powinien być emocjonalny i gniewny. Zamiast mówić: „Ciszzzza”, zachowując spokój i używając jakiegoś znaku niewerbalnego np. przyłożenie palca do ust i powiedzieć do konkretnej osoby: „Robert uspokój się.”

-nie używaj gróźb wyrażonych w emocjonalny sposób, gdyż może to sprowokować dzieci nadpobudliwe. Zamiast mówić: „Jak nie zrobisz zadania zostaniesz po lekcjach”, lepiej powiedz: „ jak nie skończysz zadania nie będziesz miał wolnego czasu po szkole”.

-Spotkania nauczyciela z rodzicami powinny być jak najczęstsze i nie powinny się odbywać tylko w związku z sytuacjami problemowymi.

-Kontakt rodziców z nauczycielem może być ułatwiony poprzez prowadzenie dzienniczka, w którym obydwie strony mogą wymieniać uwagi, wskazówki czy zaznaczać postępy dziecka. Wymaga to jednak od nauczycieli zwracania uwagi na zachowanie ucznia i ocenianie go. Natomiast od rodziców sprawdzania tego oraz nagradzania za dobre zachowanie.

-Wymiana informacji między rodzicem i nauczycielem może się również odbywać poprzez pisanie raportów przez nauczyciela na temat postępów dziecka.

Praca z dzieckiem z ADHD w aspekcie szkolnym to nie tylko odpowiednie ćwiczenia podczas lekcji, ale również zadawane zadania domowe przez nauczyciela. Pamiętajmy również, że dziecko z nadpobudliwością psychoruchową ma trudności z wykonaniem prac domowych. Warto uświadomić rodzicom takich dzieci, że powinni być oni również zaangażowani obok samego dziecka w ich wykonanie. Niektóre dzieci potrzebują pomocy rodziców w odrabianiu lekcji, a inne tylko by rodzic był w pobliżu. Rolą rodziców jest przygotowanie miejsca do pracy i przygotować materiały do jego wykonania tzn. sprawdzić czy dziecko ma potrzebne książki, zeszyty. Powinni oni również nadzorować wykonanie zadania i zachęcać go do jego wykonania. Nauczyciel ma również swoją rolę w zadawaniu prac domowych. Zadania polecane przez niego do wykonania powinny być dopasowane do poziomu ucznia i należy sprawdzić czy dziecko rozumie instrukcję ich wykonania. Nauczyciel powinien za każdym razem dopilnować by dzieci zanotowały zadanie.

Pedagog zajmujący się pracą z dziećmi z ADHD może spisać na kartce wskazówki dla rodziców jak mają rozwiązywać prace domowe ze swoimi dziećmi i rozdać im je podczas pierwszego spotkania. Będzie to na pewno duże ułatwienie dla każdego rodzica.

- należy ustalić stałą porę odrabiania pracy domowej pamiętając, że powinno to być około dwóch godzin po przyjściu ze szkoły (dziecko w tym czasie nie wyjdzie jeszcze z trybu pracy, ale jednocześnie zdąży trochę odpocząć), powinna to być jednocześnie stała godzina np. o 16h lub np. zawsze po obiedzie.

- jeżeli dziecko ma trudności by odrabiać zadanie domowe o stałej porze warto wprowadzić nagrody za rozpoczęci pracy o czasie np. otrzymanie kolorowego ołówka, pomoc przy gotowaniu, możliwość jedzenia podwieczorku w wybranym miejscu, wycieczka do lasu, dodatkowy czas spędzony przed telewizorem czy komputerem, ulubiony deser, kilka minut opóźniony czas pójścia spać.

- dziecko powinno pracować przy pustym biurku czy stole, mogą się na nim znajdować jedynie przybory potrzebne do odrobienia zadania i nic poza tym.

- rodzic powinien razem z dzieckiem przeglądać zeszyty i ustalać, co jest zadane.

- należy na początek wybrać coś łatwego. Dziecko odnosząc sukces na początku jest motywowane do dalszej pracy.

- daną pracę domową warto podzielić na kilka etapów i wykonywać po kolei każdy z nich do momentu aż dziecko się nie zmęczy, wtedy robimy kilkominutową przerwę w czasie, której dziecko możemy poprosić dziecko np. by nam coś przyniosło. Pozwoli to trochę dziecku rozładować energię i się ożywić.

- każde odrabianie lekcji w domu powinno być zakończone spakowaniem tornistra na następny dzień.

Cooper P., Ideus K., Zrozumieć dziecko z nadpobudliwością psychoruchową. Poradnik dla

DuPaul G.J., Stoner G., AD/HD in the Schools: Assessment and Intervention Strategies. The

Faber A., Mazlish E., Jak mówić, żeby dzieci nas słuchały. Jak słuchać, żeby dzieci do nas mówiły.

Geldard K., Geldard D., Jak pracować z dziecięcymi grupami terapeutycznymi, GWP, Gdańsk,2005

Goldstein S., Goldstein M., Managing Attention Disorders in Children. A Guide for Practitioners.

Hallowell E.M., Ratey J.J., W świecie ADHD. Nadpobudliwość psychoruchowa z zaburzeniami

Komender J., Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi. Medipress, 1997,

Namysłowska I., Psychiatria dzieci i młodzieży. Wydawnictwo Lekarskie PZWL. Warszawa. 2004

Mass V., Uczenie się przez zmysły. Wprowadzenie do teorii integracji sensorycznej dla rodziców i

Opolska t., Potemska E., Dziecko nadpobudliwe. Program korekcji zachowań. Centrum

Wolańczyk T., Kołakowski A., Skotnicka M., (1999). Nadpobudliwość psychoruchowa u dzieci.

[1] Hallowell E.M., Ratey J.J., W świecie ADHD. Nadpobudliwość psychoruchowa z zaburzeniami

uwagi u dzieci i dorosłych. Media Rodzina, Poznań, 2004 str 26

[2] Hallowell E.M., Ratey J.J., W świecie ADHD. Nadpobudliwość psychoruchowa z zaburzeniami

uwagi u dzieci i dorosłych. Media Rodzina, Poznań, 2004 str 62

[3] Cooper P., Ideus K., Zrozumieć dziecko z nadpobudliwością psychoruchową. Poradnik dla

rodziców i nauczycieli. Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii

Grzegorzewskiej, Warszawa, 2001, str .70

[4] Cooper P., Ideus K., Zrozumieć dziecko z nadpobudliwością psychoruchową. Poradnik dla

rodziców i nauczycieli. Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii

Grzegorzewskiej, Warszawa, 2001, str. 71